Category: Fragmenty

[Od osób tłumaczących]
Jeden z rozdziałów Insurekcji, która nadchodzi (Krąg czwarty: „Prościej, fajniej, mobilniej, bezpieczniej!”). Jest w nim mowa o metropolii – teatrze konfliktu wielu współczesnych starć z siłami porządku. Osoby autorskie chcą pokazać z jak wrogim otoczeniem muszą mierzyć się współcześni powstańcy i je objaśnić, by umożliwić skuteczniejszą walkę.

Część naszej serii Ruchy przeciwko bezRuchowi, o politycznym bezruchu i wszystkim, co mu się przeciwstawiają.

---

Dość już mówienia o „mieście” i „wsi”, a już w ogóle o ich odwiecznej opozycji. Widok, który się przed nami roztacza, w ogóle ich nie przypomina – ani z daleka ani z bliska. To raczej jednolita urbanistyczna powłoka, bez formy i porządku; obszar opustoszały, nieokreślony i nieograniczony; globalne kontinuum umuzealnionych ścisłych centrów i parków krajobrazowych, blokowisk i gospodarstw rolnych, stref przemysłowych i osiedli deweloperskich, wiejskich gîte[1] i sieciowych barów: metropolia. Oczywiście, istniały miasta starożytne, tak samo jak średniowieczne czy nowożytne. Ale nie ma czegoś takiego, jak miasta metropolitalne. Metropolia żąda aneksji wszystkich terytoriów. Wszystko tu współżyje, nie tyle geograficznie, co poprzez splątanie swoich sieci.

Właśnie dlatego, że miasto prawie zaniknęło, jest teraz fetyszyzowane – tak samo jak Historia. Byłe manufaktury w Lille stają się salami widowiskowymi, a zabetonowane centrum Le Havre jest na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Pekińskie hutongi, które kiedyś otaczały Zakazane Miasto, zostały rozebrane i zastąpione podróbkami umieszczonymi kawałek dalej w ramach ciekawostki. W Troyes stoją budynki z pustaków obudowane murem pruskim – pastisz przywodzący na myśl butiki w stylu wiktoriańskim w paryskim Disneylandzie. Dla historycznych centrów, które przez długi czas były zarzewiami buntu, w organizmie metropolii znalazło się miejsce – teraz są oddane turystyce i ostentacyjnej konsumpcji. Są wysepkami komercyjnej bajki, utrzymywanej jarmarkami i estetyką, ale także siłą. Duszący sentymentalizm jarmarków świątecznych jest okupiony stale rosnącą liczbą ochroniarzy i patroli. Kontrola wspaniale wtapia się w komercyjny krajobraz, pokazując swoje autorytarne oblicze każdemu, kto zechce je zobaczyć. To pomieszane czasy, czasy mieszania się muzyki, pałek teleskopowych i waty cukrowej; nadzór policyjny dodaje tu tylko uroku!

Ten posmak autentyczności-w-cudzysłowie i idąca z nią w parze kontrola towarzyszy drobnomieszczaństwu w ich kolonizacji ubogich dzielnic. Wyparci ze ścisłych centrów, udają się tam, aby odnaleźć „życie sąsiedzkie” którego nigdy nie znajdą w prefabrykowanych domach firmy Maisons Phénix[2]. Przeganiając z tych dzielnic biednych, samochody i imigrantów, sprawiając, by były schludne i usuwając wszystkie zarazki, rozwalają w drobny mak wszystko to, czego w nich szukali. Na miejskich billboardach śmieciarz i ochroniarz podają sobie ręce, a slogan głosi: „Montauban, czyste miasto”.

Ta sama przyzwoitość, która zmusza urbanistów do tego, by nie mówili już o „mieście”, które zniszczyli, ale o „obszarze miejskim”, powinna skłonić ich również do niemówienia już o „wsi”, której też już nie ma. To, co zajmuje jej miejsce, to krajobraz dla zestresowanych, wykorzenionych mas; przeszłość, którą łatwo teraz zainscenizować, gdy liczba chłopów tak zmalała. To kampania marketingowa wdrożona na „terytorium”, gdzie wszystko musi być albo wycenione, albo zyskać status dziedzictwa narodowego. Wszędzie, aż po najbardziej odległe kościelne dzwonnice, panuje ta sama lodowata pustka.

Metropolia jest równoczesną śmiercią miasta i wsi na skrzyżowaniu wszystkich klas średnich – pośrodku klasy średniej, która od „ucieczki ze wsi”[3] po „peryurbanizację”[4] rozciąga się w nieskończoność. Zeszklenie[5] globalnego terytorium jest godne cynizmu właściwego współczesnej architekturze. Licea, szpitale i mediateki są różnymi wariantami tego samego motywu: przejrzystości, neutralności, jednolitości. Masywne, płynne budynki, przy projektowaniu których nie trzeba było wiedzieć, co będą mieściły, a które mogłyby znajdować się i tutaj, i gdziekolwiek indziej. Co można zrobić ze wszystkimi biurowcami przy La Défense, La Part Dieu czy Euralille? Określenie flambant neuf mówi wszystko na ten temat[6]. Szkocki podróżnik świadczy o wyjątkowym splendorze siły płomieni po tym jak w maju 1871 roku powstańcy spalili paryski ratusz:

„Nigdy nie wyobrażałem sobie nic piękniejszego: to znakomite. Ludzie Komuny są przerażającymi szubrawcami, temu nie zaprzeczę; ale cóż za artyści! I nie byli nawet świadomi swego własnego dzieła! (…) Widziałem ruiny Amalfi skąpane w lazurowych falach Morza Śródziemnego, ruiny świątyni Tung-hoor w Punjabie; widziałem Rzym i wiele innych rzeczy: nic jednak nie dorównuje temu, co własnymi oczyma ujrzałem dzisiejszej nocy.”

W metropolitalnej plątaninie pozostaje uwięzionych kilka fragmentów miasta i kilka pozostałości wsi, ale żywe są jedynie dzielnice relegacji[7]. Paradoks polega na tym, że miejsca, które sprawiają wrażenie najbardziej niezamieszkiwalnych, są jedynymi, w których nadal w jakiś sposób się mieszka. W starym zeskłotowanym baraku zawsze będzie więcej życia niż w tych luksusowych apartamentach, do których można tylko wstawić swoje meble, udoskonalić wystrój i czekać na kolejną przeprowadzkę. W wielu megalopolis slumsy są ostatnimi żyjącymi i nadającymi się do zamieszkania miejscami – i najbardziej zabójczymi, co nie jest szczególnie zaskakujące. Są przeciwieństwem elektronicznego wystroju światowej metropolii. Miasta-sypialnie na północnych przedmieściach [banlieue] Paryża, opuszczone przez polujące na domki z ogródkiem drobnomieszczaństwo, a przywrócone do życia przez masowe bezrobocie, płoną jaśniejszym światłem niż Dzielnica Łacińska[8] – bijącym zarówno ze słów, jak i ognia.

Pożoga listopada 2005 roku[9] nie była rezultatem ekstremalnego wywłaszczenia, jak się to często przedstawiało – przeciwnie, wynikała z pełnego zawłaszczenia terytorium. Jasne, można palić samochody, bo jest się wkurwionym, ale całomiesięczne rozniecanie zamieszek i ciągłe trzymanie policji w szachu wymaga wiedzy o tym, jak się organizować, porozumienia i współudziału, trzeba perfekcyjnie znać teren, mieć wspólny język i wroga. Ogień rozprzestrzeniał się pomimo kilometrów i tygodni. Pierwszym płomieniom odpowiadały kolejne – tam, gdzie najmniej się ich spodziewano. Gdy plotki roznoszą w zgiełku, nie da się ich podsłuchać[10].

Metropolia jest terenem nieustannego konfliktu o niskiej intensywności[11], w którym zdobycie Basry, Mogadiszu czy Nablusu wyznacza jedynie jego punkty kulminacyjne. Miasta były przez długi czas miejscami omijanymi przez wojsko – co najwyżej się je oblegało – metropolia jest jednak w pełni kompatybilna z wojną. Konflikt zbrojny to jedynie moment w jej ciągłej rekonfiguracji. Bitwy prowadzone przez światowe potęgi przypominają policyjną robotę w czarnych dziurach metropolii, którą ciągle trzeba zaczynać od nowa – „czy to w Burkina Faso, Południowym Bronxie, w Kamagasaki, Chiapas czy La Courneuve.” Celem „interwencji” nie tyle jest zwycięstwo, czy nawet przywrócenie porządku i pokoju, co kontynuacja zawsze rozpoczętego projektu zabezpieczania. Wojny nie można już wyizolować w czasie – zamiast tego rozszczepia się ona w serię wojskowych i policyjnych mikro-operacji, mających zagwarantować bezpieczeństwo.

Policja i wojsko ewoluują równolegle i idą ze sobą ramię w ramię: kryminolog żąda, aby CRS[12] przeorganizowało się w małe, wyspecjalizowane i mobilne oddziały; wojsko, kolebka metod dyscyplinarnych, kwestionuje swoją hierarchiczną organizację. Oficer NATO wdraża do swojego batalionu grenadierów „metodę partycypacyjną, w ramach której wszyscy uczestniczą w analizie, przygotowaniu, wykonaniu i ewaluacji akcji. Plan jest całymi dniami rozważany i rewidowany w trakcie treningów i z uwzględnieniem najnowszych informacji (…). Nic tak nie spaja zespołu i nie podbudowuje jego morale jak grupowe planowanie.”

Siły zbrojnie nie tylko przystosowują się do metropolii – również ją kształtują. W ten sposób izraelscy żołnierze od czasu bitwy pod Nablusem stali się projektantami wnętrz. Zmuszeni przez palestyńskich partyzantów do opuszczenia ulic, które stały się dla nich zbyt niebezpieczne, nauczyli się przemieszczać w pionie i w poziomie przez miejskie konstrukcje, wybijając w sufitach i ścianach dziury. Oficer Sił Obronnych Izraela, absolwent filozofii, tłumaczy:

„Wróg postrzega przestrzeń w tradycyjny, klasyczny sposób, a ja nie zgadzam się na podążanie za taką interpretacją i wpadanie w jego pułapki. (…) Chcę go zaskoczyć! To jest istota wojny. Muszę wygrać. (…) Wybrałem więc metodologię, która przeprowadzi mnie przez ściany. (…) Pozwoli być jak robak, który idzie naprzód, zjadając wszystko, co znajdzie na swojej drodze.”

Przestrzeń miejska to więcej niż tylko teatr konfliktu, to również jego narzędzie. Wszystko to przywodzi na myśl radę, tym razem dla stronnictwa insurekcyjnego, której udzielił Blanqui[13]. Zalecił on przyszłym powstańcom Paryża, żeby w ramach obrony swoich pozycji przejęli domy stojące przy zabarykadowanych przez nich ulicach; żeby przebili się przez ich mury, by je ze sobą połączyć; żeby zniszczyli schody na pierwsze piętro i wybili dziury w podłodze, by móc obronić się przed potencjalnymi atakującymi; żeby drzwiami zabarykadowali okna i zamienili każde piętro w stanowisko strzeleckie.

Metropolia to nie tylko zurbanizowany klaster, ostateczne zderzenie miasta z wsią – to również przepływ istot i rzeczy. Prąd, który przenika przez wszystko, przechodzi przez sieć światłowodową, przez trakcje TGV[14], satelity i kamery monitoringu: aby ten świat nigdy nie przestał biec ku swojej zagładzie. Prąd, który chciałby wszystko porwać swoją beznadziejną mobilnością, który mobilizuje wszystkich. W metropolii atakują cię informacje i wiele wrogich sił; tu nie pozostało nic, jak tylko biec; tu trudem staje się czekanie, nawet na kolejny wagon metra.

Namnażenie się środków transportu i komunikacji bez przerwy odrywa nas od tu i teraz, przez ciągłą pokusę bycia gdzieś indziej: złap pociąg TGV, RER[15] czy telefon – żeby być już tam. Jedyne, co taka mobilność implikuje, to wykorzenienie, izolację i wygnanie. Nikt by tego nie zniósł, gdyby z tą mobilnością zawsze nie wiązało się zabieranie ze sobą prywatnej przestrzeni, podręcznego wnętrza. Prywatna bańka nie pęka, a raczej płynie z prądem. To nie koniec owijania się w kokon[16], tylko wprawienie go w ruch. Od dworców, przez galerie handlowe i banki inwestycyjne, po hotele – wszędzie panuje ta tak banalna obcość, tak bardzo nam znajoma, że koniec końców nie pozostaje nic bardziej swojskiego od niej. Bujność metropolii jest przypadkową mieszanką określonych vibe’ów, które można bez końca rekombinować. Centra miast nie reklamują się jako identyczne, ale przedstawiają się jako oferty oryginalnych klimatów, pośród których ewoluujemy, wybierając jeden, porzucając drugi – jak na swego rodzaju egzystencjalnych zakupach, gdzie decydujemy pomiędzy stylami barów, ludzi, dizajnów albo playlistami na iPodzie. („Z moją empetrójką jestem panem mojego świata.”) Aby przetrwać ten otaczający nas uniformizm, naszym jedynym wyjściem pozostaje bez przerwy rekonstruować nasz świat wewnętrzny, jak dziecko, które wszędzie lepi ten sam zamek z piasku; jak Robinson, który odtwarza swój kupiecki światek na bezludnej wyspie – z tą różnicą, że naszą bezludną wyspą jest sama cywilizacja i że nas, nieustannie na niej lądujących, są miliardy.

Właśnie dlatego, że metropolia budowana jest na przepływie, jest ona jedną z najbardziej wrażliwych formacji, jakie kiedykolwiek stworzył człowiek. Elastyczna, subtelna, lecz wrażliwa. Wystarczy nagłe zamknięcie granic z powodu szalejącej epidemii, braki w zaopatrzeniu czy zorganizowane blokady arterii komunikacyjnych, a cała scenografia się wali i nie da się już zamaskować ciągle nawiedzających ją scen rzezi. Świat by tak nie pędził, gdyby nie musiał ciągle uciekać przed swoim upadkiem.

Jej sieciowa struktura, cała technologiczna infrastruktura węzłów i połączeń, i zdecentralizowana architektura są próbami zabezpieczenia metropolii przed jej nieuchronnymi awariami. Internet musi przetrwać atak jądrowy. Permanentna kontrola przepływu informacji, ludzi i produktów musi gwarantować metropolitalną mobilność i identyfikowalność naszych śladów oraz zapewniać, że nigdy nie zabraknie palety towarów w magazynie, że nikt nigdy nie zapłaci skradzionym banknotem i że żaden terrorysta nigdy nie znajdzie się w samolocie. Wszystko dzięki chipowi RFID, biometrycznemu paszportowi i profilowaniu DNA.

Ale metropolia wytwarza również narzędzia swojego własnego zniszczenia. Amerykański ekspert do spraw bezpieczeństwa tłumaczy porażkę w Iraku zdolnością partyzantów do użycia nowych sposobów komunikacji na swoją korzyść. Amerykańska inwazja nie wyeksportowała tam demokracji tylko swoje cybernetyczne sieci; przywiozła ze sobą jedną z broni przyczyniających się do własnej klęski. Upowszechnienie się telefonów komórkowych i punktów dostępu do internetu dało partyzantom bezprecedensowe środki do organizowania się i możliwość stania się nieuchwytnymi celami.

Każda sieć ma swoje słabe punkty – węzły, które należy rozwikłać[17], aby zatrzymać krążenie, aby implodować sieć. Dowiodła tego niedawna, największa w Europie przerwa w dostawie prądu[18]: wystarczył pojedynczy wypadek z wysokonapięciowym przewodem i spora część kontynentu pogrążyła się w ciemnościach. Pierwszym gestem, który pozwala, by w środku metropolii coś się wydarzyło, żeby otworzyły się nowe możliwości, jest zatrzymanie jej perpetuum mobile. To właśnie zrozumieli tajscy rebelianci, gdy niszczyli stacje przekaźnikowe. To rozumieli przeciwnicy CPE, gdy blokowali uniwersytety, a później próbowali zablokować całą gospodarkę[19]. Rozumieli to również strajkujący w 2002 amerykańscy dokersi, gdy dziesięć dni blokowali główne porty na Zachodnim Wybrzeżu, żeby uratować trzysta miejsc pracy. Amerykańska gospodarka w takim stopniu opiera się na przepływie towarów z Azji, że koszt tej blokady wynosił ponad miliard dolarów dziennie. Dziesięć tysięcy osób może wstrząsnąć największą potęgą gospodarczą świata. Według pewnych „ekspertów”, jeśli ruch przetrwałby jeszcze miesiąc, bylibyśmy świadkami „powrotu recesji w Stanach Zjednoczonych i gospodarczego koszmaru w Azji Południowo-Wschodniej”.

Osoby autorskie: Niewidzialny Komitet

Rok wydania: 2007

Zdjęcia (kolejno): Santiago, Minneapolis, Almaty, Durban

---

[Od osób tłumaczących]
Poniższy fragment jest wstępem do książki Błogosławiony jest płomień: Wstęp do anarcho-nihilizmu i oporu obozowego, którą będziemy wydawać w całości. To pierwszy z najpewniej kilku fragmentów, które tu opublikujemy.

---

Błogosławiona jest zapałka trawiona
przez skrzesany płomień.
Błogosławiony jest płomień buchający
w serca pośpiechu skrytym.
Błogosławione jest serce zdolne wstrzymać
bicie swe w honoru imię.
Błogosławiona jest zapałka trawiona
przez skrzesany płomień.

– Hannah Szenes, Żydowska bojowniczka partyzancka.

I niech płomień, który
goreje wewnątrz nas
spopieli wszystko wokół nas.

– Panayiotis Argyrou, dumny członek Konspiracyjnych Komórek Ognia.

Wstęp

Jesteśmy prowadzone na rzeź. Teoretyzowano o tym na tysiąc sposobów, opisywano pod kątem środowiska, społeczeństwa i polityki, przepowiadano, podsumowywano, opowiadano o tym w czasie rzeczywistym – i nadal nie do końca wiemy, co z tym faktem zrobić. Chodzi przede wszystkim o to, że postęp społeczny nie ma nam niczego do zaoferowania, za to wszystko może odebrać. Często czujemy, że poddajemy się bez walki: kiedy sprzedajemy nasz czas za pieniądze, gdy pozwalamy, by z naszych pasji robiono towary, gdy poświęcamy się w imię poprawy społeczeństwa czy kiedy żyjemy z grabieży i niszczenia środowiska, to otwarcie (choć nie za naszą zgodą) niszczymy siebie samych.

W powietrzu zawisa pytanie, zadane eterycznym i upiornym głosem: dlaczego dajecie prowadzić się na rzeź jak owce? Hermann Langbein odnosi się do tej kwestii w swojej ksiące Against All Hope: Resistance in the Nazi Concentration Camps – pytanie to od lat prześladuje osoby, które przeżyły te najbardziej jawne ze wszystkich ludzkich rzeźni. Niektóre z nich miały na nie prostą odpowiedź: nie dałyśmy się (Langbein 2).

Czego o sytuacjach, w których same się znajdujemy, mogą nas nauczyć historie oporu w nazistowskich obozach koncentracyjnych? Jak możemy pojąć opór osób pogrążonych w „najstraszniejszej i najbardziej beznadziejnej walce, jaką kiedykolwiek ujrzał świat?”[1] (Garliński 158) i jak możemy się do niego odnieść?

Wszechobecna metafora „owiec prowadzonych na rzeź” przesłania głęboki historyczny potencjał: gdziekolwiek naziści nie staraliby się stosować przemocy i narzucać dominacji, ludzie stawiali opór. Za obrazami osób noszących opaski z gwiazdą Dawida, wsiadających do pociągów i spokojnie wchodzących do komór gazowych, kryje się bogata historia krnąbrności i insurekcji. Wewnątrz nazistowskich obozów koncentracyjnych, miejsc skrupulatnie zaprojektowanych do podporządkowywania i eksterminowania ludzkich istot, te same ludzkie istoty się organizowały, konspirowały, sabotowały i odruchowo walczyły ze swoimi opresorami. Choć oczywiście z II wojny światowej można wyciągnąć lekcje na temat możliwości zamienienia całych populacji w stada uległych owiec, są tu też lekcje o tym, jakie znaczenie ma przeciwstawianie się pacyfikacji w wyjątkowo ponurych okolicznościach. Kiedy zapominamy tego rodzaju historii, zapominamy o naszej własnej zdolności do oporu. Ten tekst jest o ich opowiadaniu i pozwalaniu im, by stały się częścią naszych własnych zmagań.

Spójrzmy na to inaczej: zostałyśmy już doprowadzone na rzeź – jest wszędzie dookoła nas. Świat, w którym istniejemy, jest przeciągającą się śmiercią, swego rodzaju podtrzymywaną przez ekonomię otchłanią, w której serca mogą bić tylko wtedy, kiedy umożliwiają akumulację kapitału. Plaga udomowienia dotknęła każdego rejonu dzikiej przestrzeni, a linie kolonizacji przekreśliły nas więcej razy, niż jesteśmy w stanie zliczyć (Dark Mountain 23). Każdy nieproduktywny aspekt biosfery spisuje się na straty, od „przełowionego dna oceanu”[2], przez „wysadzone rafy”[3], aż po „wydrążone góry”[4], a najwyższego kalibru technologia tkwi na drodze ciągłej masakry, porusza się w „monotonnym rytmie śmierci”[5] (Goldstein 68). My, którzy wciąż oddychamy, jesteśmy żywymi trupami i codziennie walczymy, by przypomnieć sobie, jak to jest żyć – kurczowo trzymamy się „pragnienia dzikości, którego udręka życia z pensji nie może osłabić” (Zlodey 213). Przemierzamy nasze opustoszałe rzeźnie („więzienia cywilizacji, w którym żyjemy”) jak duchy, które czują, ale nie mogą pojąć banalności swojej egzystencji (A Conversation Between Anarchists 15). Zapożyczając kilka trafnych wyrażeń Konspiracji Komórek Ognia (KKO): stałyśmy się całkowicie zintegrowane z „systemem, który codziennie nas zgniata”, który „przez ekrany kontroluje nasze myśli i potrzeby” i „uczy nas jak być szczęśliwymi niewolnikami”, jednocześnie pozwalając nam „uważać się za wolnych, bo przecież możemy głosować i konsumować”; i przez cały ten czas, „my, jak ten pogodny Syzyf, wciąż nosimy swój kamień niewolnictwa, myśląc, że to życie” (In Cold Blood 9). I jak dla New York Times w 2013 napisał amerykański weteran wojny w Iraku, który teraz jest konsultantem strategicznym: „Największy stojący przed nami problem jest natury filozoficznej: zrozumienie, że ta cywilizacja już jest martwa” (To Our Friends 29). Stopień, w jakim zinternalizowaliśmy jej rytmy, wartości i historie „wiąże naszą przyszłość z [tym] nieumarłym i wszechpożerającym systemem” (Bæden Vol. II 8).

Może w takim razie lepszym pytaniem byłoby: Dlaczego wciąż jesteśmy prowadzeni na rzeź jak owce?, na które wielu z nas odpowiada po prostu: Nie jesteśmy.

Anarcho-nihilizm

Nihilista to człowiek, który nie zgina karku przed żadnymi autorytetami, który nie przyjmuje żadnego pryncypu na wiarę, nawet gdyby ten pryncyp był otoczony największym szacunkiem.

– Arkadiusz Nikołajewicz Kirsanow[6]

„Mamy przejebane” – oto w gruncie rzeczy anarcho-nihilistyczne stanowisko[7]. Obecny kształt ludzkiego społeczeństwa (cywilizacja, lewiatan, społeczeństwo przemysłowe, globalny kapitalizm, czy jakkolwiek by tego nie nazwać) jest nie do odratowania, a naszą jedyną reakcją powinna być kompletna wrogość. Nie ma żądań, które można by było postawić, żadnych utopijnych wizji, w które można by było wierzyć, żadnych politycznych programów, za którymi można by było podążać – drogą oporu jest czysta negacja. W skrócie: „warunki organizacji społecznej są tak złe, że ich destrukcja sama w sobie jest pożądana, niezależnie od jakichkolwiek konstruktywnych programów i możliwości” (Nihilism, Anarchy, and the 21^st Century 19). Aragorn! odnajduje początki nihilizmu w XIX wiecznej Rosji, gdzie „duszące” środowisko caratu stworzyło podatny grunt dla czysto negatywnej odmiany socjalizmu. Co zaczęło się jako filozoficzne odrzucenie konwencjonalnej moralności i estetyki, dało podwaliny pod młodzieżową kontrkulturę hedonizmu, komunalizmu i proto-hipsterskiej mody[8]. To wszystko ostatecznie zrodziło rewolucyjną siłę, która dążyła do całkowitego zniszczenia „tradycji państwowych, porządku społecznego i klas w Rosji” – nie w ramach programu zmian społecznych, ale na podstawie „głębokiego przekonania, że destrukcja jest warta zachodu dla samej destrukcji” (Nihilism, Anarchy, and the 21^st Century 8, 12). Choć nihilizm rosyjski został w końcu zgnieciony przez państwo, jego idee się rozniosły, a ostatnio doczekały się odrodzenia w anarchistycznych nurtach.

Po dwustu latach nieudanych rewolucji, nihilizm być może jeszcze bardziej stracił zainteresowanie konwencjonalnymi programami socjalistycznymi czy radykalnymi środowiskami. Został również uzbrojony przez dekady anarchistycznej, jak i poststrukturalnej teorii, które pomogły w rozwinięciu jego krytyki dominacji, meta-narracji, struktur teleologicznych, płci czy ogółu cywilizacji. Lawinę komunikatów grup anarcho-nihilistycznych opisujących zapalne akcje wsparł napływ publikacji eksplorujących nihilistyczne podejście do problemu dominacji w dzisiejszym świecie. Oba doprowadziły do (okazjonalnie użytecznego) dialogu między nihilistami i innymi anarchistami. Choć nie da się ukryć, że niektóre odmiany nihilizmu są sparaliżowane niemocą, to te z nich, które ścierają się z anarchizmem, odznaczają się raczej wybuchową kreatywnością i bezwzględnym działaniem. Na drodze negacji anarcho-nihilizm odrzuca pozytywne programy zmiany społecznej, rzuca wyzwanie dominującym trybom czasu, oraz odkrywa taktyczną wolność poprzez odrzucenie dziedzictwa zasad moralnych, tradycji politycznych i nie tylko.

Zderzenie

Jesteśmy anarchistkami nie przez Bakunina czy CNT, a przez nasze babki.

– Julieta Paredes

Zacząłem myśleć o tym tekście w Toronto, gdzie na siódmym piętrze bloku obok autostrady 401[9] żyje moja 93-letnia prababcia. Stojąc przed sięgającymi od podłogi do sufitu oknami w jej kuchni widziałem, jak cały krajobraz jest pożerany przez dwanaście betonowych pasów ruchu i nieskończoną rzekę pojazdów, tak straszną jak hipnotyczną. Jak wiele makabrycznych historii wpisanych jest w ten krajobraz? Betonowa droga opowiada historię o kolonizacji Żółwiej Wyspy[10], korek samochodów o masowym udomowieniu człowieka przez rytmy kapitalizmu, a kłębiący się smog zapowiada przyszłość niemal zbyt straszną, by w nią uwierzyć. Cichutko pijąc herbatę, moja prababcia była wyraźnie niewzruszona tą złowieszczą defiladą – to świat, który zna i akceptuje. W poprzednim rozdziale swojego życia stawiła czoła zupełnie innej infrastrukturze śmierci i ją przetrwała: niemal rok jej wczesnego dorosłego życia zdefiniowały bunkry, fabryki i krematoria Auschwitz. Jej doświadczenia nazistowskiego Holocaustu wydają się mi bliskie, gdy spoglądam na tę błyszczącą wstęgę śmierci i siłuję się z ideami nihilizmu.

W jakim stopniu pozostaję przywiązany do tego pogardzanego przeze mnie społeczeństwa?

Co oznaczałoby zerwanie tych więzów?

Jeśli patrzyłbym teraz na nazistowskie Niemcy, jakbym wtedy żył?

Co bym zrobił, gdybym był w butach mojej babci w 1943?

Co to znaczy opierać się tak katastrofalnie rozległemu i przytłaczającemu systemowi?

To zderzenie anarcho-nihilizmu i oporu w obozach koncentracyjnych, o którym tu piszę, wyszło głównie przez przypadkowy zbieg literackich przyjemności. W tym samym momencie w którym studiowałem Bæden, queerowo-nihilistyczny journal (nadal jeden z najlepszych nihilistycznych tekstów jakie napotkałem), natknąłem się również na pierwszy pamiętnik oporu z getta warszawskiego, jaki przeczytałem. Jak to się często zdarza, powiązania same zaczęły rzucać się w oczy i idealnym wydało mi się zgłębić te dwa tematy jednocześnie. Od tamtego momentu jeszcze bardziej upewniłem się co do tego, że prowadzą ze sobą wzruszający dialog i kiedy zestawi się je ze sobą, wydają się nabierać większej głębi, która pomogła mi zmierzyć się z ich ciężarem równocześnie.

Od razu przyznam, że nie mam szczególnie wysokich ambicji co do tego projektu. Nie mam zamiaru wyczerpująco wyjaśniać, na nowo wymyślać czy ogólniej krytykować nihilizm czy anarchizm. Zamiast tego, chcę wyczuć te idee i zobaczyć, jak daleko mogą mnie zaprowadzić. Tak jak osoby autorskie nihilistycznego journala Attentat, interesuje mnie odkrycie „narzędzi, nie odpowiedzi, z naciskiem na proces budowy” (Attentat 150). Podobnie jak one, nie aspiruję do rzucenia na nazistowski Holocaust nowego światła, ani nie oferuję zaskakującej nowej interpretacji. Pomimo całego mojego researchu, temat ten nadal wydaje mi się nieco nieuchwytny: jak koniec rozmowy, a nie jej początek. Chciałbym wydobyć chociaż kilka opowieści o oporze, których nie opowiada się często, i tym samym sensownie wprowadzić Holocaust w domenę myśli anarchistycznej, abyśmy mogły przynajmniej cokolwiek o nim powiedzieć. Mam nadzieję otworzyć drzwi innym anarchistom, których z tymi historiami łączy osobista więź lub podzielają zainteresowanie nimi, tak abyśmy produktywnie mogli włączyć je w swoje życia.

W głębi duszy, książka ta jest o sięgnięciu do instynktownej buntowniczości, która drzemie w każdej organizacji, grupie afinicji, projekcie czy akcji, w której bierzemy udział; sięgnięciu po ten odruchowy duch oporu zakorzeniony w naszym podstawowym życiowym zrozumieniu, że krnąbrność jest po prostu bardziej sensowną i radosną formą życia niż potulność. Nasze insurekcyjne pragnienia zbyt często grzęzną w ideologicznych kostiumach, przyjętej retoryce czy hobbystycznych paradygmatach. Kierujemy naszą energię w wątpliwe kanały prefabrykowanych dogmatów i nieuchronnie się wypalamy lub obojętniejemy na samo wspomnienie Rewolucji[11]. Formy oporu zakorzenione w społecznym obowiązku i decyzjach lifestyle’owych zbyt często zamieniają się w życia pełne przygnębienia, alienacji, znudzenia czy materialnego komfortu. To, że decydujemy się na opór tylko wtedy, kiedy czujemy, że jest to walka, którą możemy wygrać, wiele mówi o naturze naszego udomowienia.

Tu właśnie na scenę wkracza nihilizm. Interesuje mnie ten rodzaj oporu, który stawiamy nie przez wiarę w to, że przyniesie upragnioną zmianę lub zaprowadzi nas ku jaśniejszej przyszłości – a raczej dlatego, że jest to jedyna sensowna odpowiedź na ten świat, jaką możemy sobie wyobrazić. Bo po prostu nie możemy przełknąć myśli o pasywności wobec tak brutalnego systemu, niezależnie od tego, jak wiele dzieli nas od realizacji naszych marzeń. Nihilizm podjudza osoby anarchistyczne do tego, by z otwartymi ramionami przyjęły cynizm wobec radykalnych środowisk, znudzenie przepisowymi metodami oporu i uczucie beznadziejności wobec obecnego krajobrazu dominacji, i by podjęły formy buntu, które sprzyjają natychmiastowej radości i chwilom wyzwolenia.

I tu właśnie nazistowski Holocaust staje się szczególnie interesujący.

Zagadnienie oporu w obozach koncentracyjnych jest dla nihilizmu wyzwaniem – w jak głębokie odmęty rozpaczy rzeczywiście jest w stanie się zanurzyć? Opór tych, który znajdowali się w Lagrach[12], których pozbawiono resztek nadziei, wszelkiego skrawka inspiracji i ostatków komfortu, wzbudza złożone pytania o to, przez jak wiele beznadziei jesteśmy w stanie przebrnąć dla szansy na kontratak. Przypomina nam, że w oporze nie chodzi tylko o rezultaty, ale o odruchową reakcję na opresyjną sytuację. To, czy uda się nam obalić naszych opresorów i stworzyć jaśniejszą przyszłość, jest drugorzędne wobec instynktownej potrzeby zbuntowania się przeciwko gównianym warunkom naszego życia.

Oba te tematy – tak anarcho-nihilizm, jak i opór obozowy – rzucają anarchistkom wyzwanie do wydobycia z siebie ducha oporu zdolnego znieść straszliwe warunki, wytrwać w sztormie absolutnego bezsensu i nadal mogącego wykrzesać żywiołowe pragnienie buntu.

Wieczny Lager

Doświadczenie Holocaustu to bardzo skondensowana wersja tego, o co chodzi w życiu.

– Dori Laub

To nie jest książka o szczęśliwych zakończeniach. Prawie każda historia kończy się masowymi torturami, rzezią i zniewoleniem. Wyzwolenie obozów nie miało miejsca dzięki temu, że wewnętrzny opór powalił nazistów na kolana, a dzięki przybyciu innej drużyny armii państw imperialistycznych[13]. Typowo lewicowe podejście do tej problematyki może próbować podkreślić skuteczność oporu obozowego, odmalować portrety bohaterów, którzy przybliżyli koniec wojny, lub celebrować momenty jedynie udanych ucieczek. Podejściu nihilistycznemu wystarczy podkreślenie wszystkich tych momentów, gdy akcje niczego nie osiągnęły, wszystkich tych przypadków, w których strategie buntowników zawiodły czy wszystkich aktów oporu, które nie przetrwały nawet w pamięci i o których nikt nigdy nie usłyszał – by w obliczu wszystkich tych informacji zrobić krok w tył i nadal móc powiedzieć: to świetnie! Z nihilistycznego punktu widzenia, możemy celebrować „porażki” oporu, ponieważ odnajdujemy w nich pewnego rodzaju wytrzymałość i ducha, które wobec tego, z czym się mierzymy, mogą służyć nam lepiej niż zwykłe historie triumfu.

Choć nadmierne podkreślanie podobieństw pomiędzy naszą obecną sytuacją, a tą w obozach koncentracyjnych II wojny światowej, byłoby absurdalne, to tamtejsza zinstytucjonalizowana brutalność i systematyczne pozbawianie podmiotowości rezonują z wieloma z nas. Wielu z nas doświadcza potworności współczesnego społeczeństwa – lub przynajmniej je rozpoznaje – i może utożsamić się z tymi, którzy zostali „zamienieni w numery, pozbawieni ostatniej krztyny ludzkiej godności i przekształceni w całkowicie uległe przedmioty” (Langbein 2). Większość z nas nie przeżywa w dzisiejszych czasach niczego, co jest jakkolwiek porównywalne z brutalnością Treblinki; jednak dookoła nas nadal jest pod dostatkiem mechanizmów, za pomocą których zniewolono Häftlinge[14], więzień, w których byli przetrzymywani, jak i logiki nazistowskich Niemiec, która pozwoliła na powstanie obozów. Te osoby, które przeżyły (wciąż trwającą) pięciusetletnią kolonizację Żółwiej Wyspy, z pewnością rozpoznają w wielu z tych metod te same, które służyły wysiedlaniu i zagładzie ich ludzi, i które nadal służą kolonialnym państwom. Kolonizacja tej ziemi była w końcu ogromną osobistą inspiracją dla samego Hitlera (Churchill 308).

Z różnych powodów historia wyróżniła akurat to konkretne ludobójstwo, ale zacząłem postrzegać je jako część nieprzerwanego kontinuum dominacji, które nie zaczęło się z Hitlerem, ani się na nim nie zakończyło. Ważne jest pamiętać, że naziści nie zbudowali wszystkich swoich obozów (część tej pracy została wykonana przez wcześniejszy socjaldemokratyczny rząd), ani nie wycofano ich z użytku po wojnie – sowieci dobrze kilka z nich wykorzystali (Agamben 167). Pamiętajmy o tym, że powojenne procesy nazistowskich lekarzy były przeprowadzone przy pełnej świadomości tego, że większość rządów na świecie była winna perwersyjnych, niekonsensualnych eksperymentów na ludziach. Zwłaszcza Stany Zjednoczone, z których pochodziło wielu sędziów norymberskich, były zaangażowane w brutalne eksperymenty naukowe tego samego typu przez większość XX wieku: zarażanie więźniów malarią, zakażanie skazanych na śmierć osób pelagrą czy testowanie efektów promieniowania jądrowego na ogóle populacji (Agamben 157–159). Nazistów uznano za winnych lub jako takich zapamiętano, bo przegrali wojnę. Ich obozy nie były fundamentalnie wyjątkowe, choć niewątpliwie wnieśli w cały koncept niszczycielską industrialną jakość. Giorgio Agamben trafnie argumentował, że obóz koncentracyjny jest definiującą cechą współczesnej polityki, jako że reprezentuje on „strefę wykluczenia” z oświeconej fasadowości cywilizowanego społeczeństwa[15]. I rzeczywiście, gdziekolwiek byśmy nie spojrzeli, widzimy nazistowskie machinacje w działaniu, choć podobieństwa te są często zbyt kontrowersyjne, aby mówić o nich na głos. A jednak tym, którzy chcą je dojrzeć, logika tej cywilizacji pokazuje swoje prawdziwe barwy – od strefy Gazy po Centrum Przetrzymywania Imigrantów w Toronto, od przemysłowych farm po złoża piasków smołowych w Albercie[16]. Aby nieliczni mogli żyć bezpiecznie, z innych trzeba zrobić Ballatexistenzen[17], a potem zniewolić, zgwałcić i zabić. Aby ludzie mogli prosperować, cała ziemia musi zostać spustoszona, a wszystkie inne mieszkające na niej istoty – ujarzmione. Choć mundury się zmieniły, a taktyki rozwinęły, trwa ta sama podstawowa walka przeciwko dominacji. Słowa „nigdy więcej”, wypowiadane często przez ofiary i potomków nazistowskiego Holocaustu, z każdą mijającą chwilą brzmią coraz bardziej pusto[18].

Osoba autorska: Serafinski

Rok wydania: 2016

---